Weet jij hoe je kijkt? Ben je je bewust wat jou stuurt? Snap je hoe het werkt daar binnen bij jezelf en bij andere mensen? Of ben je soms onaangenaam verrast door een emotionele reactie die je niet voorzag. Als je wilt begrijpen hoe veranderen werkt en hoe nauw communicatie luistert, gaat het om begrijpen van buiten en binnen.
Van de emoties die ons sturen en hoe die aangezwengeld worden. Soms is het heerlijk om weer eens op een andere manier te kijken hoe dat ook al weer werkt.
Inside out
Kortgeleden zag ik de film Inside Out ( Disney PiXAR, 2014), een animatiefilm met een diepere lading. De film, feitelijk een soort modern sprookje, brengt op een komische en rake manier de ‘emotionele besturing’ van de mens aan het licht. Paul Ekman (1934) psycholoog in de Verenigde Staten en pionier op het gebied van onderzoek naar emoties en gelaatsexpressies definieerde zes universele emoties De film laat de vijf emoties Vreugde, Verdriet, Woede, Angst en Afkeer zien aan de buiten- en binnenkant van vader, moeder en met name hoofdpersoon dochter Riley. Verrassing als zesde emotie laat de film achterwege. De vijf drivers bepalen hoe de spelers reageren op omstandigheden.
Prachtig weergegeven in de film zitten ze letterlijk en figuurlijk achter een console en zo bepalen Angst, Woede, Vreugde, Afkeer en Verdriet gezamenlijk hoe Riley reageert in haar leven. Zo bepalen deze emoties ook bij jou hoe jij reageert, als je je hier niet bewust van bent en niet zelf meebepaalt wat je laat sturen. Denk op dit gebied ook aan de Voice Dialogue methodiek, waar je leert in gesprek te gaan met al je ‘ikken’ die jouw besturing vormen. We gebruiken bij Voice Dialogue vaak de metafoor van de bus. Je kunt de persoon, jezelf, zien als een bus die zijn weg door het leven gaat. De route staat niet vast, het eindpunt wel. Als je je als persoon bewust wordt van de verschillende ikken en hoe je die hebt ontwikkeld, dan ga je ook begrijpen wanneer een van die ikken de overhand neemt en de besturing van de bus wil overnemen van jou als chauffeur. Met al die ikken kan het knap onrustig zijn in jouw bus. Door te werken met Voice Dialogue leer je zelf te bepalen wie je uitnodigt om mee te sturen.
Innerlijke drivers
Inside Out is een prachtige visualisatie van onze innerlijke drivers en focust zich op de emoties die in jou als persoon je besturing willen controleren. Of Vreugde, Verdriet, Afkeer, of Woede of Angst aan de knoppen van het console zit, bepaalt ook hoe herinneringen worden opgeslagen in het geheugen, ze worden gekleurd door het gemoed waarin ze zijn doorgemaakt. Ze worden opgeslagen onder verdrietige herinneringen als verdriet de boventoon voerde, onder vreugde als vreugde de leiding nam. Door alle herinneringen vormen we in de film genoemde “persoonlijkheidseilanden” rond thema’s die belangrijke ankers zijn. Denk maar eens aan familie, vrienden, werk.
In de film verandert er ineens van alles als de hoofdpersoon, Riley, op elfjarige leeftijd met haar ouders mee moet verhuizen. Niet omdat ze dat zo graag wil, ook niet omdat ze niet wil. Maar op de plaats van bestemming blijkt alles net wat minder rooskleurig te verlopen dan was voorgesteld. En waar de vijf drivers zo’n mooi evenwicht hadden om Riley een prettig leven te laten leiden, gaat er dan ineens van alles mis. Woede, Afkeer en Angst krijgen plotsklaps de overhand doordat de emotie Vreugde krampachtig de mooie herinneringen overeind probeert te houden. Zij raakt het stuur kwijt omdat ze wil zorgen dat Verdriet zich er niet mee bemoeit. En dan loopt het uit de hand.
Leuk houden
Zo is de film een heldere spiegel die laat zien hoe wij proberen tijdens veranderingen in een organisatie of in een privé- omgeving alles ‘leuk’ te houden. De andere emoties negerend, proberen we net te doen of er niets aan de hand is en er over heen te stappen Dat geldt voor ons zelf en vaak ook als we verantwoordelijk zijn voor mensen in onze teams en in de samenwerking met onze collega’s. Maar dat werkt niet. Wellicht wat gesimplificeerd geeft dit beeld van onze vijf emotionele drivers aan dat die als ze niet goed worden ’bestuurd’, in relatie tot wat er gebeurt, we flink uit balans kunnen raken, en de omgeving ons daardoor niet meer herkent in onze reacties. Je herkent vast om je heen dat dit gebeurt, en dat de persoon op dat moment zelf niet bij machte is om de balans weer te vinden.
Besturen van basisemoties
Hoe leer je als in een soort Voice Dialoguemethodiek deze vijf basisemoties besturen? Het gaat in ieder geval over bewustwording en herkennen wat er (met je) gebeurt. Dus wees eerlijk over hoe je zelf voelt en denkt. Immers, de emotie die jou bestuurt bepaalt jouw manier van kijken. Ben jezelf eigenlijk boos of verongelijkt, dan zul je scherper reageren en andere dingen (willen) zien. Datzelfde geldt als je eigenlijk een verandering helemaal niets vindt en op alle mogelijke manieren toch probeert de verandering te verkopen. Besef op dat moment dat afkeer en vreugde samen sturen en het niet helder is wie de leiding heeft. Als je beseft wie jouw denken en handelen eigenlijk stuurt, kijk dan hoe je weer in staat bent om het proces te leiden, voor jezelf maar zeker ook in je verantwoordelijkheid voor anderen. Besef dat het voor ieder individu geldt dat een combinatie van de emoties de reacties bepaalt. En dat dat niet altijd dezelfde combinaties zijn. Maak het bespreekbaar en geef ruimte aan de emoties van de ander.
Vreugde en verdriet
In de film laat Pixar zien dat Verdriet degene blijkt te zijn die verbinding kan creëren waardoor weer mooie momenten en daardoor opbouwende herinneringen ontstaan. Verdriet laat eerlijk zien wat er is en de ander kan hier op reageren en beseft ook wat er eigenlijk speelt. Verdriet negeren werkt averechts, het toestaan helpt het verwerken. De uitspraak Vreugde en Verdriet gaan vaak samen krijgt wat mij betreft hierdoor weer een extra dimensie. Je beseft dat die twee samen heel goed kunnen zorgen voor verbinding maken en houden. Zodra je angst of afkeer of woede aan het stuur laat, is het moeilijk om connectie te maken. Met deze emoties aan het stuur wil je wel, maar je maakt er al snel een potje van.
Negeren werkt niet
Denk er bij verandering dus aan dat de buitenkant niet altijd eerlijk weergeeft wat er aan de binnenkant speelt. Luister naar je eigen gevoel en weet hoe je zelf kijkt en wordt gestuurd. Probeer oprecht te begrijpen waar de reactie van de ander(en) door wordt bepaald. Maak het bespreekbaar, zo maak je met elkaar kans om verandering te internaliseren en een plaats te geven en van daaruit te bouwen. We hebben alle emotionele drivers nodig, ook in het dagelijks leven. Soms heb je echt een zetje van de energie en drive van Woede nodig om een resultaat te halen of een punt te scoren en behoedt Angst je van zomaar ergens in stappen. Dus negeren van die emoties werkt niet, leer ze te gebruiken en leer ervan.
Heb je de film nog niet gezien, ga ‘m dan eens bekijken. Het is een mooie luchtige manier om in de Spiegel te kijken, zelf of als team. ’ Inside Out’ geeft de kans om op een laagdrempelige manier en met humor een zinvol gesprek over samenwerken en veranderen te voeren.
* lees meer: Ekman, P., Gegrepen door emoties- wat gezichten zeggen, Uitgeverij Nieuwezijds, ISBN 978 90 5712 285 9
Bron: Blog van Margreet Oostenbrink op inverbinding.works